Zatrzymanie jest formą pozbawienia wolności, do którego może dojść tylko w ściśle skonkretyzowanych sytuacjach i tylko na podstawie konkretnych przepisów. 

Zgodnie z art. 248 k.p.k. zatrzymanego należy natychmiast zwolnić, gdy ustanie przyczyna zatrzymania, a także jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przez uprawniony organ nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania; należy go także zwolnić na polecenie sądu lub prokuratora. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania.

Potrzebujesz pomocy adwokata w związku z zatrzymaniem przez policję bądź inne służby? Oferujemy całodobową pomoc adwokata w Warszawie i okolicach.

W polskim systemie karnym zważywszy na  cel jaki ma spełniać zatrzymanie wyróżnić można:  

1. zatrzymanie procesowe , które ma zapewnić prawidłowy tok postepowania ( art. 243-248 k.p.k.);
2. zatrzymanie penitencjarne, o którym mowa  w art. 15 ust. 1 pkt 2a ustawy o Policji, gdzie Policja ma prawo do zatrzymania osób pozbawionych wolności , które na podstawie właściwego organu opuściły areszt śledczy lub zakład karny i w wyznaczonym terminie nie powróciły do niego; 
3. zatrzymanie porządkowe( prewencyjne) , którego celem jest zatrzymanie osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego oraz mienia;
4. zatrzymanie administracyjne dotyczące zatrzymania osoby w stanie nietrzeźwości, która swoim zachowaniem daje powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub znajduje się w okolicznościach zagrażających jej życiu lub życiu lub zdrowiu innych osób. 
5. Zatrzymanie cudzoziemca, na przykład w celu przymusowego wykonania decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu lub w celu przekazania do innego państwa na podstawie stosownych przepisów; 
6. Zatrzymanie krótkotrwałe, chociażby w celu ustalenia tożsamości.  

Co ważne do dokonania zatrzymania uprawniona jest nie tylko Policja oraz inne organy, a  mianowicie: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straż Graniczna, Krajowa Administracja Skarbowa, Centralne Biuro Antykorupcyjnego Żandarmeria Wojskowa- oczywiście w zakresie swoich kompetencji wskazanych w odpowiednich ustawach. 

Polskie prawo przewiduje również jeszcze jeden rodzaj zatrzymania określonego mianem ujęcia. Ujęcie, o którym mowa w art. 243 k.p.k. jest dokonywane niejako w zastępstwie Policji lub innego uprawnionego organu. Ujęcie może być dokonane przez każdego na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa. W niniejszym przypadku, osobę ujęto należy niezwłocznie przekazać Policji. 

Przesłanki zatrzymania

Kodeks postępowania karnego wyróżnia następujące przesłanki zatrzymania:

1. jeżeli zaistnieje uzasadnione przypuszczenie, że osoba podejrzana popełniła przestępstwo;
2. jeżeli zachodzi obawa ucieczki, ukrycia się osoby podejrzanej, zatarcia przez nią śladów lub nie można ustalić jej tożsamości;
3. w stosunku do sprawcy, którego sprawa podlega rozpoznaniu w trybie przyspieszonym.

Podkreślenia wymaga, że „uzasadnione przypuszczenie” powinno być oparte na sprawdzonym materiale dowodowym uprawdopodabniającym popełnienie przestępstwa przez daną osobę. Przedmiotowe podejrzenie popełnienia przestępstwa nie wymaga, aby organy ścigania w momencie zatrzymania posiadały wystarczające dowody, takie jakimi należy dysponować przy postawieniu zarzutów. Między innymi poprzez przepytanie zatrzymanego organ zatrzymujący uzyskuje potwierdzenie przypuszczenia popełnienia czynu zabronionego lub rozwianie istniejących wobec niego podejrzeń, będących podstawą zatrzymania. Dlatego też fakty, które dają podstawy do podejrzeń wymaganych przy zatrzymaniu, nie muszą być ustalone na tym samym poziomie, jak te, które usprawiedliwiają chociażby przedstawienie zarzutów.

Co istotne, łączne spełnienie przesłanek dowodowych i szczególnych  powoduje, że zatrzymanie jest zasadne i w pełni legalne. 

Kodeks Postepowania karnego przewiduje również tzw. zatrzymanie prokuratorskie ( art.247 k.pk.)  

Prokurator działając w ramach swoich uprawnień może wydać zarządzenie  podstawie art. 247 k.p.k. o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu osoby podejrzanej lub podejrzanego, w następujących przypadkach :

• podejrzany nie stawią się na wezwanie w celu przeprowadzenia z jego udziałem czynności procesowych związanych z przedstawieniem lub zmianą zarzutów lub przeprowadzeniem badań lub innych czynności, którym podejrzany ma obowiązek się poddać;
• podejrzany w inny bezprawny sposób może utrudniać postępowanie;
• również w przypadku, gdy zachodzi konieczność zastosowania środka zapobiegawczego.

Podkreślenia wymaga, że potrzeba zastosowania  środka zapobiegawczego nie w każdym przypadku uzasadnia zatrzymanie. 

Bezzasadność zatrzymania

Mimo dość szerokiego katalogu przesłanek uzasadniających zatrzymania, bardzo często zdarza się, że organy dokonujące zatrzymania, nie mają ku temu podstaw. 

Najczęściej dzieje się to w sytuacji, gdy organ zatrzymujący chce wywrzeć presję na osobie, z którą mają być przeprowadzane czynności procesowe. Taka sytuacja niewątpliwie wiąże się z ogromnym stresem, a wręcz traumatycznym przeżyciem, nie tylko dla osób, które dotąd nie miały konfliktu z prawem. Takie negatywne oddziaływanie psychiczne na osobę podejrzaną lub podejrzanego, jest bez wątpienia praktyką wymagającą wyraźnego potępienia. Często niestety bywa, że stres towarzyszący  osobie zatrzymanej powoduje, że czynności procesowe z jej udziałem,  w tym przesłuchanie, mogą być ukierunkowane na bezzasadne przyznanie się do winy takiej osoby.

Niestety zbyt często zdarzają się zatrzymanie pomimo braku występowania co najmniej dwóch przesłanek, czyli dowodowej- związanej z uzasadnionym przypuszczeniem popełnienia przestępstwa przez daną osobę i chociaż jednej przesłanki szczególnej ( np. obawa ukrywania się). 

W sprawach karnych bardzo często spotkać się można z przypadkami , gdzie zatrzymana jest osoba niedająca żadnych sygnałów o zamiarze wyjazdu, czy ukrywania się.  Mało tego, we wcześniejszej fazie postępowania współpracowała z organami ścigania- stawiała się na przesłuchania, dobrowolnie wydawała dokumenty niezbędne dla postępowania. 

Niestety w takim przypadku jedyną przyczyna zatrzymania jest chęć wywołania presji na danej osobie podczas czynności procesowych, takich jak przesłuchanie i ze względów oczywistych takie zatrzymanie nosi znamiona zatrzymania nielegalnego. 

Protokół z czynności, jak wygląda zatrzymanie przez Policję

Należy podkreślić, że bardzo istotną czynnością, która odzwierciedla prawidłowość przeprowadzenia czynności zatrzymania, jest właśnie protokół zatrzymania. Katalog niezbędnych elementów, które powinien zawierać taki protokół wskazany jest w art. 244 § 3 k.p.k. Co ważne wymogiem ustawowym jest  doręczenie odpisu protokołu zatrzymania samemu zatrzymanemu. Natomiast niezwłocznie po dokonaniu zatrzymania,  organ zatrzymujący powinien przystąpić  o zebrania niezbędnych danych, a także o zatrzymaniu zawiadomić prokuratora.

W praktyce niejednokrotnie funkcjonariusze dokonujący zatrzymania, nie sporządzają protokołu z tej czynności. Nie mniej jednak, nie oznacza to, iż zatrzymanie nie wywołuje skutków procesowych. Brak takiego protokołu stanowi jednak  poważne utrudnienie w zakresie ustalenia istotnych kwestii , takich jak czas zatrzymania, czy informacji o niezbędnych pouczeniach zatrzymanego. Osoba zatrzymana zawsze powinna żądać sporządzenia takiego protokołu.

Podstawowym warunkiem legalizującym zatrzymanie jest istnienie „uzasadnionego przypuszczenia”, że określona osoba popełniła przestępstwo. Muszą zatem istnieć określenia podstawy do zasadnego wysnucia takiego przypuszczenia. Zaznaczyć także należy, że obowiązujące przepisy prawa wprowadzają ustawowy wymóg sporządzenia protokołu z zatrzymania, precyzując szczególne elementy treści takiego protokołu, który ponadto powinien odzwierciedlać przebieg zatrzymania. W protokole tym, sporządzonym niezwłocznie po faktycznym zatrzymaniu, ale nie w trakcie zatrzymania, winno znaleźć się m.in. wskazanie przyczyny zatrzymania wraz z podaniem, o jakie przestępstwo podejrzewa się zatrzymanego i ze wskazaniem przyczyny, z powodu której następuje zatrzymanie, a także wskazanie miejsca, dnia i godziny zatrzymania.

Przez „godzinę zatrzymania”, należy rozumieć moment faktycznego zatrzymania, a nie moment doprowadzenia do Komisariatu Policji oraz konieczne jest określenie nie tylko pełnej godziny ale również minuty zatrzymania. Jest to szczególnie istotne, ponieważ czas zatrzymania zalicza się do czasu trwania tymczasowego aresztowania, a jeśli go nawet nie zastosowano, to rzeczywiste pozbawienie wolności w formie zatrzymania zalicza się na poczet orzeczonej kary. Należy także zawrzeć w protokole złożone przez zatrzymanego oświadczenia oraz zaznaczyć udzielenie mu informacji o przysługujących prawach.

Prawa osoby zatrzymanej

Co ważne, zatrzymany powinien być natychmiast poinformowany o przyczynach zatrzymania i przysługujących mu prawach (art. 244§2 k.p.k.) , a przede wszystkim o prawie do: skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego, do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, do złożenia oświadczenia i odmowy złożenia oświadczenia, do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania, do dostępu do pierwszej pomocy medycznej oraz o przysługującym zatrzymanemu zażaleniu do Sądu, w którym może domagać się zbadania zasadności i legalności zatrzymania, a także organ zatrzymujący ma obowiązek wysłuchać zatrzymanego. Na marginesie podkreślić należy, że takie wysłuchanie zatrzymanego, nie jest przesłuchaniem procesowym. 

 Nadto zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także bezpośrednią z nimi rozmowę. Prawo do skorzystania z przedmiotowej pomocy ma charakter wybitnie gwarancyjny i zabezpieczający interesy osoby zatrzymanej.

Zażalenie na zatrzymanie

Zgodnie z treścią art. 246 k.p.k. zatrzymanemu przysługuje zażalenie do Sądu, w którym może domagać się zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości jego zatrzymania. Zażalenie to wnosi się w terminie 7 dni licząc od dnia zatrzymania. Kontrola zasadności zatrzymania polega na ocenie zasadności tej czynności, przy uwzględnieniu okoliczności faktycznych danej sprawy. Kontrola legalności sprowadza się do dokonania oceny, czy jest ono zgodne z obowiązującym prawem. 

Sąd rozpatrując zażalenie ma obowiązek zbadać czy stosowanie tego środka przymusu nastąpiło z obrazą przepisów wskazanych w treści art. 243-248  k.p.k. Chodzi o to, czy czynność zatrzymania spowodowała dolegliwość jakiej osoba zatrzymana nigdy nie powinna była znać. Sąd każdorazowo analizuje dany przypadek w aspekcie całokształtu okoliczności konkretnej sprawy, w której doszło do zatrzymania.

Co istotne, osoba zatrzymana może żądać odszkodowania za niesłuszne zatrzymanie. Roszczenie odszkodowawcze należy zgłosić do Sądu Okręgowego właściwego ze względu na miejsce, w którym nastąpiło zwolnienie zatrzymanego. Przedawnienie tegoż roszczenia następuje się z upływem roku od zwolnienia zatrzymanego. 

Podsumowanie

Należy pamiętać, że zatrzymanie nie może być dokonanie „ot tak”. Zatrzymanie jest środkiem przymusu i musi spełniać co najmniej dwie przesłanki.-materialną i szczególną. Z zatrzymania należy sporządzić protokół, w którym dokładnie należy określić dzień i godzinę zatrzymania, a także dokładnie wskazać podstawy zatrzymania i pouczenia osoby zatrzymanej. Nadto, bezsprzecznie należy doręczyć odpis protokołu zatrzymania samemu zatrzymanemu. I co ważne, zatrzymany ma prawo do kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a organ zatrzymujący ma obowiązek niezwłocznie umożliwić zatrzymanemu taki kontakt.

Ponowne zatrzymanie osoby podejrzanej na podstawie tych samych faktów i dowodów jest niedopuszczalne.

Kancelaria umożliwia profesjonalną i niezbędną pomoc osobom zatrzymanym przez organy ścigania poprzez podejmowanie działań kontrolnych oraz skutecznych działań zmierzających do zwolnienia takiej osoby, jak również  podejmowania działań zmierzających do uzyskania odszkodowania za niesłuszne zatrzymanie osób podejrzanych oraz samych podejrzanych już w toczącym się postępowaniu.  

 

 

---

Czy potrzebujesz pomocy prawnej związanej z przestępstwem, o którym mówi ten artykuł?

Skontaktuj się z naszą kancelarią prawną już dzisiaj. Uzyskaj wsparcie doświadczonego adwokata, który pomoże Ci zrozumieć Twoje prawa i - jeśli zajdzie taka potrzeba - będzie Cię reprezentował. Pamiętaj, że im wcześniej się z nami skontaktujesz, tym więcej zwykle mamy możliwości skutecznego działania w Twojej sprawie.